Altılı masayı oluşturan muhalefet partilerinin ortaklaşa hazırladığı hükümet programında artık sona gelinirken yeni yılla birlikte muhalefetin güçlendirilmiş parlamenter sisteme dönüş ve yeni sistem vaadini topluma anlatmaya yönelik çalışmalarını hızlandırması bekleniyor.
DW Türkçe’nin altılı masayı oluşturan partilerin yetkili isimlerinden edindiği bilgilere nazaran bir çeşit seçim beyannamesi olarak da düşünülen hükümet programında sona gelindi ve artık son rötuşlar yapılıyor. Çabucak çabucak her hususta anlaşıldığı, birkaç hususun ise alternatifli formda başkanlara bırakıldığı öğrenildi. Altılı masanın 5 Ocak’taki yeni yılın birinci toplantısında bu programın ve yeni sisteme yönelik geçiş süreci yol haritasının başkanlarca ele alınması bekleniyor.
Hükümet programının son hali 73 alt başlıktan oluşuyor. Liderlerin uzlaşısına bırakılan birkaç husus arasında bakanlık sayısı ve bayan cinayetleri üzere kimi ülke meselelerinin bakanlık kurularak mı yoksa öbür bir teknikle mi çözülmesi gerektiği üzere başlıklar bulunuyor. Bu çerçevede evvelce uygulanan devlet bakanlıkları sisteminin geri gelmesinin kelam konusu olabileceği lakin kimi ucu açık bırakılan bahislere başkanların karar vereceği belirtiliyor.
Altılı masanın vaat ettiği sistem ne?
2022’nin son haftalarında altılı masanın çıkaracağı ortak adayın kim olacağı konusu çeşitli kısımlarda farklı emellerle tartışıldı. Ancak altı partinin üst seviye isimleri aslında ortak adayın kim olacağının değil “sistemin” daha çok sorgulanması gerektiğini belirten açıklamalar yapıyor. CHP Genel Başkanı Kemal Kılıçdaroğlu da geçtiğimiz günlerde “Biz yeni bir kral değil, kural istiyoruz. Bizim maksadımız bu ucube sistemi değiştirmek” diye konuşmuştu.
Peki 2018 yılından beri yürürlükte olan Cumhurbaşkanlığı Hükümet Sistemi’nin yerine altılı masa seçmene nasıl bir yeni sistem vaat ediyor?
Altılı masanın temel vaadi 2018 öncesinde yürürlükte olan parlamenter sistemin makus taraflarına yer verilmeyen güçlendirilmiş bir parlamenter sisteme geçiş yapılması. Bu sistemde yasama organı olarak güçlü bir Meclis, yürütmenin başı olarak Başbakan ve yetkileri büyük oranda törpülenmiş sembolik bir Cumhurbaşkanı’nın yer alması planlanıyor.
Bir muhalefet yetkilisi, 2018’den beri Türkiye’de aslında başkanlık sisteminin uygulanmadığını, aslında eski parlamenter sistemin bile başkanlık sistemine daha yakın kaldığını belirterek “Şu anda kuvvetler birliğindeki mutlak monarşi, dikta ya da seçilmiş otokrasi diyebileceğimiz, yalnızca Erdoğan için uydurulmuş bir sistem içindeyiz” diyor.
Altılı masanın getirmek istediği sistem ise Cumhurbaşkanı’nın halk tarafından seçilmesi dışında “kuvvetler ayrılığına” dayalı parlamenter sistem olarak tabir ediliyor.
Bu ortada muhalefetin getirmek istediği bu sistemde Cumhurbaşkanı’nı halkın seçmesine karşın yetkilerinin sembolik tutulması birtakım anayasa hukukçuları ve bölümlerce çelişkili bulunuyor.
DW Türkçe’nin bu çelişkiyi hatırlatması üzerine ise altılı masadan bir yetkili, “Ahmet Necdet Sezer 2001’de anayasa kitapçığını fırlattığı sırada halk tarafından değil TBMM tarafından seçilmişti. Cumhurbaşkanının kim tarafından seçildiği tabi ki kıymetli ancak ondan daha kıymetlisi yetkileridir. 2001’de cumhurbaşkanının olağan bir parlamenter sistemde olmayacak kadar fazla yetkisi vardı” yorumu yapıyor.
Sıkça getirilen tenkitlerden birisi de Cumhurbaşkanı’nın “Ben buraya halkın oyuyla geldim” diyerek kimi isteklerde bulunması durumunda ne yapılacağı? Buna karşılık ise Cumhurbaşkanı’nın yetkilerinin bu tıp isteklerini gerçekleştiremeyeceği kadar az olacağı karşılığı veriliyor.
Altı muhalefet partisinin Kasım ayı sonunda kamuoyuna açıkladığı ortak anayasa teklifinde de TBMM’nin güçlü, yargının bağımsız, yürütmenin ise istikrarlı olmasının amaçlandığı belirtilmişti.
Bu nedenle yeni sisteme nazaran cumhurbaşkanının parlamenter sistemin özüne uygun halde “sorumsuz, yetkisiz ve sembolik” olmasının muhtemel sorun ve krizlerin önlenmesi açısından kıymetli olduğu düşünülüyor. Dünyada buna emsal örnekler ise Almanya’da cumhurbaşkanının ya da parlamenter sistemin geçerli olduğu İngiltere’deki kraliyetin sembolik yetkileri gösteriliyor.
Yargının bağımsız olacağı bu yeni sistemle kuvvetler ayrılığı çerçevesinde yasama ve yürütmenin kendi içlerinde güçlendirilmesinin yanı sıra devlete bağlı tüm kurumların ve bürokrasilerin tekrar güçlendirilmesi de amaçlanıyor.
Yeni sistem halka nasıl anlatılacak?
Peki şu ana kadar kimi hususlarda yavaş kaldığı gerekçesiyle eleştirilen altılı masa getirmek istediği bu sistemi topluma şimdiye kadar uygun anlatabildi mi? Ya da bundan sonra bunu nasıl yapacak?
Türkiye’nin şu anda “tek adam sistemi” ile yönetildiğini, bunun dünya siyaset literatüründeki yerinin “seçilmiş otokrasiye” denk düştüğünü ve toplumun zihninin buna alıştırıldığını belirten birebir yetkili, “Biz bu yeni sistemi topluma anlatsak bile toplum doğal olarak yeniden adaya bakacak, bunun da farkındayız. Program ve takımlar çok değerli derken adayın değerli olmadığını söylemiyoruz. Hükümet programını tekrar cumhurbaşkanı adayı ortaya koyacak” diyor.
Muhalefetin yapmak istediği “kurumları, Meclis’i ve yürütmesi güçlü olan bu sistemin hiçbir partinin ya da görüşün “tek adamına” nazaran kurulmayıp, ona bağlı olarak devam etmemesi” olarak aktarılıyor.
Altılı masa daha evvelki muhalefet adayları Ekmeleddin İhsanoğlu ya da Muharrem İnce’deki durumun tekrarlanmaması için bu kere evvel altılı masa tarafından açıklanacak olan, akabinde da aday tarafından ayrıntıları anlatılacak hükümet programını ve takımları evvelden belirlemeyi ve altyapıyı sağlam tutmayı istiyor. Bu emelle bakanlıklara, kilit ehemmiyetteki kurumlara ve konumlara kimlerin geleceğinin altılı masada kararlaştırılması ve ortak adayın yapılan tüm bu hazırlıkların akabinde programı, seçim beyannamesi, takımları evvelce oluşmuş halde ortaya çıkması bekleniyor.
“Tek bireyden kurtulmanın yolu bir öbür tek kişi olmamalı”
Altılı masa önderlerinin sık sık yinelediği bir öbür öge ise “Yeni kral istemiyoruz” kelamı.
Muhalefetten bir yetkili “Tek şahıstan kurtulmanın yolu bir öbür tek kişi” değil diyerek “Hep şunu düşünüyoruz. Tek bir kişi gelsin ve bizi kurtarsın. Halbuki bizi kurtaracak olan sistem olmalı” yorumu yapıyor.
Bununla birlikte sistem oturuncaya kadar bu seçimle ilgili altılı masanın önündeki handikaplardan birisini de yeniden ortak adayın kim olması gerektiği sorusu oluşturuyor. Bir yetkili bu zorluğu “Biz programı, seçim beyannamesini ve takımları en uygun formda hazırlasak da bunu tekrar halka anlatacak olan mecburen yeniden bir tek kişi olacak” kelamıyla anlatıyor.